افراد نسبت به هم حقوق و تکالیفی دارند و ممکن است به واسطه یک رابطه قراردادی تعهداتی بر ذمه آن‌ها باشد. گاهی ممکن است با وقوع یک اتفاق و یا تحت شرایطی این رابطه قراردادی و این تعهدات ساقط شوند و درنتیجه بعد از آن اجرای تعهد بر عهده آن‌ها نباشد.
بر طبق قانون تعهدات به واسطه رفای به عهد، اقاله، ابرا، تبدیل تعهد، تهاتر و یا به وسیله مالکیت فی‌الذمه ساقط می‌شوند.
وفای به عهد
با وفای به عهد، تعهد از بین میرود. وفای به عهد، عقد و یا ایقاع نیست و صرفا یک واقعه حقوقی ارادی است. به عبارت دیگر با ادای دین و اجرای تعهد این دین از بین میرود. نکته حائز اهمیت این است که وفای به عهد موجب سقوط تعهد نمی‌شود، بلکه با اجرای تعهد این عهد از بین میرود و به اتمام می‌رسد. اجرای تعهد و وفای به عهد یک فعل مثبت است، اما سقوط تعهد بعد منفی دارد.
بیشتر بدانیم: ضرورت وجود وکیل قرارداد در تنظیم قرارداد چیست؟
اقاله
اقاله به معنی بازگشایی و تفاسخ است. اقاله در معنی حقوقی به معنی بازکردن عقد است. به عبارت دیگر اقاله، عقدی است که با رضایت، توافق، اراده طرفین همراه است و به واسطه آن عقد سابق به طول کامل یا جزئی منهدم می‌شود. اقاله در حقیقت باعث سقوط تعهدات نمی‌شود بلکه موجب انحلال عقد است و عقد را منحل می‌کند.
در اقاله طرفین توافق می‌کنند که عوضین به همان شکلی که هستند مجدد به صاحب اول بازگردانده شوند. لازم به ذکر است که کاستن یا اضافه کردن به دو عوض مجاز نیست. به عبارت دیگر اقاله یک راه برای برگشت عوضین است و نمی‌توان از آن به عنوان راهی برای تملیک یک چیز جدید استفاده کرد. یعنی اگر شرط شود که در اقاله عوضین با کم و یا زیاد شدن بازگردانده شوند، دیگر اقاله مطرح نیست و در حقیقت یک عقد جدید ایجاد می‌شود. با این حال طرفین می‌توانند توافق کنند که عوضین به همان مقدار و همان شکلی که هستند بازگردانده شوند و در کنار آن ضمن عقد شرط دیگری برای یک تعهد خارجی درنظر بگیرند بدون اینکه این شرط، به عوضین ربطی داشته باشد.
اقاله فقط در عقود امکان‌پذیر است اما در چند مورد امکان اقاله وجود ندارد:
- اقاله برای انحلال قرارداد است و در ایقاع قابل اجرا نیست
- اقرار قابل اقاله نیست
- خود اقاله را نمی‌توان اقاله کرد
- وقف و نکاح قابل اقاله نیست
بیشتر بخوانیم: قرارداد مشارکت در ساخت (نمونه قرارداد + نکات مهم + خطرات مشارکت)
تهاتر
تهاتر به معنی مبادله کالا و برابر شدن است. در اصلاح حقوقی تهاتر زمانی اتفاق می‌افتد که هر دو طرف معامله به هم بدهکار و از هم طلبکار باشند و بدهی آن‌ها در برابر هم قرار بگیرد و با تهاتر از بین برود.
برای مثال شما پنجاه هزارتومان به برادرتان بدهکارید و او هم پنجاه هزارتومان به شما بدهکار است. به این شرایط تهاتر می‌گویند که به واسطه آن طرفین مبلغی را به یکدیگر نمی‌پردازند.
تهاتر ممکن است قهری، قراردادی یا ایقاعی باشد. تهاتر قهری زمانی اتفاق می‌افتد که جنس، موضوع، اوصاف، زمان و مکان تادیه دیه یکی باشد. با این حال نیاز نیست که منشا هر دو دین و یا میزان هر دو دین یکسان باشد.
مالکیت مافی الذمه
مالکیت مافی الذمه یک امر حقوقی غیرارادی است و زمانی ایجاد می‌شود که طلبکار و بدهکار یک‌نفر باشد. به عبارت دیگر فرد خودش به خودش بدهکار و خودش به خودش طلبکار باشد. در چنین حالتی عملا دین ساقط می‌شود و تعهد از بین میرود. بنابراین مالیت فی‌الذمه زمانی محقق می‌شود که یک نفر هم بدهکار و طلبکار باشد و هردو مربوط به یک مال و یک نفر باشد.
تبدیل تعهد
با جایگزین کردن یک تعهد به جای یک تعهد دیگر، تبدیل تعهد اتفاق می‌افتد. به عبارت دیگر با جایگزین شدن تعهد جدید، تعهد قبلی از بین میرود و یک تعهد تازه ایجاد می‌شود. با این جایگزینی و تبدیل، تعهد قبلی ساقط می‌شود. تبدیل تعهد به طور همزمان هم موجب سقوط تعهد می‌شود و هم باعث پیدایش تعهد است. در ادامه به انواع تبدیل تعهد اشاره خواهیم کرد:
- تبدیل تعهد با تبدیل موضوع تعهد: در این حالت موضوع تعهد تغییر می‌کند. برای مثال قرار است یکی به طرف دیگر قرارداد برنج بدهد اما با توافق به جای جو، به طرف مقابل ذرت می‌دهد.
- تبدیل تعهد به واسطه تبدیل سبب یا همان منشا تعهد
- تبدیل تعهد به دلیل تبدیل متعهد: در این حالت، عقد میان متعهدله و شخص ثالث منعقد می‌شود. لازم به ذکر است که برای انتقال دین می‌توان از عقد ضمان و یا حواله استفاده کرد و با انتقال دین، دین از بین نمی‌رود و فقط به شخص دیگری منتقل می‌شود.
- تبدیل تعهد به واسطه تبدیل متعهدله: در این حالت، متعهدله طلب خود را به یک شخص ثالث منتقل می‌کند.
ابراء
ابراء به معنی چشم‌پوشی اختیاری از حق است. زمانی که کسی نسبت به شما تعهدی دارد، شما می‌توانید او را از اجرای آن تعهد بری کنید. به عبارت دیگر با ابرا شما از حقو خود صرف نظر می‌کنید. برای مثال ممکن است برادر شما یک میلیون تومان از شما طلب داشته باشد اما شما را ابرا کند. در نتیجه بعد از ابرا نیازی نیست که آن مبلغ بدهی را به برادرتان بپردازید. به عبارت دیگر ابرا ایقاع است و یک عمل حقوقی یک طرفه است.
گروه وکلای سفیر صلح آماده ارائه هرگونه مشاوره حقوقی در زمینه تمام مسائل حقوقی هستند.
