محکومیت موثر به چه معناست؟
در صورتی که فردی طی یک رای قطعی دادگاه مجرم شناخته و محکوم شده باشد، اصطلاحاً دارای محکومیت قطعی کیفری میباشد که در پیشینه کیفری محکوم درج میشود. اما همه محکومیتهای قطعی کیفری در گواهیهای صادره از مراجع مربوطه منعکس نمیشود و تنها در صورتی محکومیت قطعی کیفری در گواهیهای صادره منعکس میشود که فرد محکوم به ارتکاب جرائمی شده باشد که علاوه بر مجازات اصلی، قانون برای محکومین به آن مجازات تبعی نیز در نظر گرفته باشد.
مجازات تبعی که به معنی محرومیت فرد از پارهای از حقوق اجتماعی میباشد، بر خلاف مجازات اصلی در حکم دادگاه قید نمی شود و همانطور که از نام آن هویداست به تبع مجازات اصلی بر محکوم تحمیل میگردد. در نتیجه محکومیت به جرائمی که قانونگذار برای محکومین به آن مجازات تبعی در کنار مجازات اصلی در نظر گرفته است، محکومیت کیفری موثر است و تا مدت زمانی که قانون مقرر کرده است، این محکومیتها در گواهی های صادره از مراجع مربوطه منعکس میشود.
در واقع قانونگذار برای آن که مجرم پس از گذراندن مجازات خود بتواند به جامعه برگردد و در عین حال حقوق جامعه نیز حفظ شود، برای دستهای مشخص از جرائم که مجازات آنها نسبتاً شدید است مجازاتی تبعی در نظر گرفته تا مجرمین پس از گذراندن آن بتوانند به عنوان فردی عادی به دامن جامعه بازگردند و همچون سایر شهروندان مشغول کسب و کار شوند.
بیشتر بدانیم: مراحل طلاق توافقی چیست؟
تفاوت محکومیت موثر و غیرموثر چیست؟
محکومیت کیفری قطعی، حتی اگر دربردارنده مجازات تبعی نباشد، مطابق تبصره 1 ماده 25 قانون مجازات اسلامی در پیشینه کیفری فرد درج خواهد شد و پیشینه کیفری افراد همواره در مرحله تعقیب، صدور کیفرخواست و نهایتاً تعیین مجازات مورد استناد و ملاحظه مقامهای قضایی است.
اما منظور از محکومیتهای کیفری موثر همانطور که گفته شد محکومیتی است که فرد را با مجازات تبعیِ محرومیت از حقوق اجتماعی به مدت مشخص مواجه سازد و اگر فردی محکومیت کیفری موثر نداشته باشد، محکومیت وی در گواهیهای صادره منعکس نخواهد شد و بالطبع حقوق اجتماعی وی دچار خدشه نمیشود. اما اگر همان فرد مرتکب جرمی دیگر شود، محکومیت وی در پیشینه کیفری وی قابل ملاحظه و استناد خواهد بود و ممکن است در شدت قرارهای تامینی صادره از دادسرا یا میزان مجازات وی تاثیر داشته باشد.
در نتیجه منظور از محکومیت کیفری غیرموثر، عدم تاثیر محکومیت در حقوق اجتماعی محکوم می باشد و به معنای کاملاً بی اثر بودن آن نمی باشد، به این وسیله ضمن آن که مقامات قضایی می توانند متهمین را بهتر بشناسند، افراد به صرف ارتکاب جرائم از حقوق اجتماعی محروم نمیشوند و اگر طبق قانون محکومیت آنها مجازات تبعی دربرنداشته باشد، میتوانند پس از اختتام یا توقف مجازات همچون دیگران در جامعه معیشت خود را از سربگیرند.
بیشتر بخوانیم: روشهای جستجوی وکیل
مجازات تبعی مشمول چه مواردی میشود؟
طبق ماده 25 قانون مجازات اسلامی، مجازات تبعی صرفا محرومیت از حقوق اجتماعی میباشد؛ این حقوق اجتماعی نیز محدود به مواردی است که قانونگذار آن را در ماده 26 قانون مجازات اسلامی ذکر کرده است که به شرح زیر است:
الف- داوطلب شدن در انتخابات ریاست جمهوری، مجلس خبرگان رهبری، مجلس شورای اسلامی و شوراهای اسلامی شهر و روستا ب- عضویت در شورای نگهبان، مجمع تشخیص مصلحت نظام یا هیئت دولت و تصدی معاونت رئیس جمهور
پ- تصدی ریاست قوه قضاییه، دادستانی کل کشور، ریاست دیوان عالی کشور و ریاست دیوان عدالت اداری
ت- انتخاب شدن یا عضویت در انجمنها، شوراها، احزاب و جمعیتها به موجب قانون یا با رای مردم
ث- عضویت در هیئتهای منصفه و امناء و شوراهای حل اختلاف
ج- اشتغال به عنوان مدیر مسول یا سردبیر رسانههای گروهی
چ- استخدام و یا اشتغال در کلیه دستگاههای حکومتی اعم از قوای سه گانه و سازمانها و شرکتهای وابسته به آنها، صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران، نیروهای مسلح و سایر نهادهای تحت نظر رهبری، شهرداریها و مؤسسات مامور به خدمات عمومی و دستگاههای مستلزم تصریح یا ذکر نام برای شمول قانون بر آنها
ح- اشتغال به عنوان وکیل دادگستری و تصدی دفاتر ثبت اسناد رسمی و ازدواج و وکیل طلاق و دفتریاری
خ- انتخاب شدن به سمت قیم، امین، متولی، ناظر یا متصدی موقوفات عام
د- انتخاب شدن به سمت داوری یا کارشناسی در مراجع رسمی
ذ- استفاده از نشانهای دولتی و عناوین افتخاری
ر- تأسیس، اداره یا عضویت در هیئت مدیره شرکتهای دولتی، تعاونی و خصوصی یا ثبت نام تجارتی یا مؤسسه آموزشی، پژوهشی، فرهنگی و علمی
محکومیت به کدام مجازات، محکومیت کیفری موثر شناخته می شود؟
قانون گذار مبنای مجازات تبعی و محکومیت کیفری موثر را مجازات مندرج در حکم قطعی (مجازات اصلی) قرار داده است. یعنی طبق قانون محکومین به مجازاتهای مقرر در ماده 25 قانون مجازات اسلامی، مشمول مجازات تبعیِ محرومیت از حقوق اجتماعی خواهند بود و به مدت زمانی که این مجازات تبعی برقرار باشد محکومیت آنها در گواهی های صادره منعکس می شود.
بر این اساس مبنا مجازاتی میباشد که طی رای قطعی دادگاه فرد به آن محکوم شده است و نه لزوماً جرمی که فرد به آن محکوم شده است. چرا که ممکن است بنا به دلایل متعددی از جمله رضایت شاکی در جرائم غیرقابل گذشت، فرد مجرم در مجازات خود مشمول تخفیف شود و به مجازات کمتری محکوم گردد. لازم به ذکر است در جرائم قابل گذشت، اگر گذشت شاکی پس از صدور حکم قطعی باعث توقف اجرای مجازات شود، مجازات تبعی نیز اعمال نخواهد شد و دیگر محکومیت فرد، محکومیت کیفری موثر به تعبیری که ذکر شد، نمی باشد.
بیشتر بدانیم: قیم محجور به چه کسی گفته میشود؟
مدت زمان محکومیت کیفری موثر چه زمان است؟
مدت زمان مجازات تبعی، بر اساس مجازات اصلی محاسبه میشود و هر میزان مجازات اصلی از شدت کمتری برخوردار باشد، مجازات تبعی نیز کوتاه تر است. در جدول زیر، مواردی که منجر به محکومیت کیفری موثر و مجازات تبعی میباشند را ذکر کرده و در کنار آن مدت زمان برقراری این مجازات تبعی را مشخص کردهایم.
مجازات اصلی | مدت زمان مجازات تبعی |
سلب حیات و حبس ابد | هفت سال پس از توقف اجرای مجازات اصلی |
قطع عضو، قصاص عضو (در صورتی که دیه جنایت وارد شده بیشتر از نصف دیه مجنیٌ علیه[1] باشد) ، نفی بلد (تبعید) ، حبس بیشتر از 5 سال |
سه سال |
شلاق (صرفا برای جرائم حدی)، قصاص عضو (در صورتی که دیه جنایت وارد شده نصف یا کمتر از نصف دیه مجنیٌ علیه باشد)، حبس بین دو سال تا پنج سال | دو سال |
واضح است که تاثیر محکومیت کیفری موثر محدود به زمان های ذکر شده است؛ یعنی با پایان زمان فوق الذکر محکومیت کیفری فرد در گواهی های صادره منعکس نمیشود و از فرد اعاده حیثیت خواهد شد.
اما در صورت محکومیت به مجازاتهای مذکور در خصوص سه مورد یعنی :
داوطلب شدن در انتخابات:
ریاست جمهوری – نمایندگی مجلس شورای اسلامی – مجلس خبرگان – شوراهای اسلامی شهر و روستا
عضویت:
هیئت دولت – شورای نگهبان و مجمع تشخیص مصلحت نظام
تصدی:
ریاست قوه قضاییه، دادستان کل کشور و ریاست دیوان های عالی قضایی؛ محرومیت همواره پا برجا خواهد ماند.
[1] منظور از دیه مجنیٌ علیه، دیه کامل فردی است که بر روی آن جنایت انجام شده است.
4 دیدگاه