پزشکی در میان حرفه های انسانی از جایگاه خاصی برخوردار است. با این همه حرفه پزشکی هرگز خالی از خطا نبوده و نیست و بسیاری از روشهای درمانی و داروهای تولیدی که مورد استفاده پزشکان قرار می گیرد موجب تهدید سلامتی جسمی بیماران گردیده است . لذا این سؤال از دیر باز مطرح شده است که در صورتی که در اثر معالجه پزشک صدمه ای به بیمار وارد شود یا در اثر معالجه بیمار فوت نماید پزشک مسئولیتی دارد یا خیر؟
قانونگذاران برای پزشکانی که در معالجات خود مرتکب خطا شوند مسئولیت کیفری و مدنی وضع نموده اند و انسانهای امروزی نیز در صورتی که درمان با شکست مواجه شود تردیدی در اقامه دعوی برای مطالبه خسارت ناشی از خطای پزشک نمی نمایند.
در رابطه با مسئولیت پزشک دو نظریه عمده مطرح است
ـ بعضی معتقدند که پزشک هرچند حاذق و متخصص باشد و تقصیری نموده باشد مسؤول خسارات وارده بر بیمار است .
ـ بعضی نیز معتقدند اگر پزشک در معالجاتی که می نماید مرتکب تقصیر نگردد ولو اینکه منجر به ورود خسارت به بیمار شود مسئولیتی ندارد .
امروزه ؛ فقط در اعمال جراحي و بيماري زنانه و انجام بي هوشي ها و گرفتن خون از بيمار به منظور اهداي خون و موارد ديگر نظير آن رسم است كه از بيمار يا ولي او رضايت اخذ گردد و اگر بدون جلب رضايت آنان حادثه اي رخ دهد علاوه بر مسؤوليت مادي، پزشك مرتكب عمل خلاف نظامات دولتي گرديده كه طبق قانون جريمه و مجازات دارد و در قوانين ديات و مجازات اسلامي نيز موظف است از بيمار كتباً برائت ذمه حاصل نمايد؛ ولي در ساير معاينات و اقدامات پزشكي نيز رضايت بيمار لازم و حتمي است و اين رضايت بيشتر ضمني و تلويحي است. بدين معني كه وقتي بيمار به مطبي و با پرداخت حق ويزيت پزشك براي درمان در انتظار نوبت مي نشيند، تلويحاً به معاينه بدني خود رضايت داده است و در اين موارد پزشك با توجه به اظهارات بيمار بايد عضو يا اعضايي از او را كه متألم است معاينه نمايد در ضمن آن معاينات فيزيكي مانند گرفتن نبض، درجه حرارت و سمع قلب و ريه و دق شكم و ديدن زبان مانعي ندارد. مثلاً بيماري كه از گلو درد رنج مي برد نياز به گرفتن تب و نبض و سمع قلب و ريه و معاينه گوش و احياناً معاينه شكم از نظر ابتلا به عارضه معدي دارد تا داروهاي تجويز شده اثر تشديد كننده بر وضع عوارض معده نداشته باشد و مثلاً چنين بيماري نياز به معاينه دستگاه زنانه يا نشيمنگاه ندارد و اگر در ضمن معاينه طبيب از نظر سوء داروهاي حاملگي مشكوك باشد بايد از بيمار در اين مورد پرسش نمايد كه حامله است يا خير و با توجه به پاسخ او كه حامله نيست اقدام به تجويز دارو يا اعزام براي عكسبرداري نمايد.
ولي اگر بيمار از درد پهلوها متألم بود يا زير شكم او درد مي كرد در اين مورد معاينه دستگاه تناسلي هم شايد لازم آيد، زيرا براي تشخيص افتراقي دردهاي كليه مثل آپانديست از دردهاي رحم و منظمات آن معاينه مثانه و مجراي ادراري يا تناسلي لازم است و در اين مورد ديگر رضايت تلويحي كافي نيست و بايد بيمار را در جريان كسالت و نوع معاينه او قرار داد و با رضايت او اقدام به معاينه دستگاه تناسلي ادراري يا بازديد اعضاي پوشيده او نمود و اگر بيمار از اين كار ابا داشت نبايد با اعمال زور يا بدون رضايت مورد معاينه قرار گيرد. اين نوع رضايت را رضايت ابرازي يا اظهاري مي نامند. بنابراين در بالين بيمار يا در مطب با دو نوع رضايت مواجه هستيم رضايت ضمني و تلويحي، و رضايت ابرازي يا اظهاري. بهتر است هميشه بيماران را در حضور محارم آنها مورد معاينه قرار داد مگر خود بيماري كه عاقل و بالغ است نخواهد كس ديگري غير از پزشك معالج به بيماري او پي ببرد و اغلب اين موضوع خود به خود صورت مي گيرد. براي مثال اطفال و كودكان خردسال معمولاً همراه پدر و مادر يا بزرگتران خود و دختران جوان همراه مادر خود و زنان جوان همراه شوهران خويش مراجعه مي نمايند. اگر اتفاقاً در بين طبقاتي كه نام برده شد كسي تنها مراجعه نمود بايد در حضور پرستار يا كارگر زن در مطب يا بيمارستان مورد معاينه قرار گيرد و اگر چنين كسي در دسترس نبود، مي توان با اجازه بيمار از بانوان مشتري كه معمولاً در انتظار نشسته اند ياري طلبيد و در حضور آنان به معاينه پرداخت تا رعايت موازين اخلاقي شده باشد. در مواردي كه رضايت ابرازي كتبي انجام يك عمل جراحي لازم است بايد نوع عمل و نحوه بي هوشي و مدت بستري شدن و نقاهت و خطرات و عوارض احتمالي، براي بيمار يا كسان او شرح داده شود و در مدت ابراز رضايت بيمار از وي كتباً رضايت حاصل گردد، كه اين خوشبختانه امروزه در تمام بيمارستانها رايج است بنابراين رضايت بر سه نوع است رضايت كتبي، رضايت تلويحي، رضايت در موارد خاص در موارد سالمندان، بيماران رواني، كودكان و …