شرایط فورس ماژور یا قوه قهریه چیست ؟
فورس ماژور جزو شرط‌هایی است که در قراردادهای مختلف ذکر می‌شود و استناد به آن الزامی است. طبق این شرط، بار مسئولیت در صورت وقوع اتفاقات غیرمنتظره از دوش طرفین حاضر در قرارداد برداشته می‌شود. در ادامه کاملا به این موضوع کاملا می‌پردازیم. با ما در این مقاله همراه باشید.
فورس ماژور به چه معنی است و چرا از این اصطلاح استفاده می‌شود؟
این عبارت به زبان فرانسوی است و در لغت به معنی “قدرت برتر” می‌باشد.
اما در زبان فارسی به آن قوه قهریه یا قوه قاهره گفته می‌شود. قوه قهریه به زبان ساده به این صورت است که اتفاقی طبیعی رخ دهد و هچ کس در وقوع آن نقشی نداشته باشد. مثلا اتفاقاتی مانند سیل یا زلزله که کاملا غیرمنتظره هستند و هیچ کس هم مسئول آن‌ها نیست. به طور مثال قوه قهریه کرونا در حال حاضر مانع از انجام بسیاری از تعهدات و وظایف شده است. علاوه بر این اتفاقاتی که انسان‌ها در آن نقش دارند مانند درگیری‌های مسلحانه هم فورس ماژور محسوب می‌شوند.
باید توجه کنید که اتفاقاتی که معمولا و به تعداد بالا رخ می‌دهد، فورس ماژور محسوب نمی‌شود. مثلا اگر در یک منطقه وقوع زلزله بسیار شایع و معمول است، نمی‌توان آن را حکم قوه قهریه به حساب آورد. عبارت فوس ماژور در ابتدا در قانون فرانسه مطرح شد و بعدها ماده 227 قانون مدنی ایران نیز براساس آن نوشته شده است. طبق این قانون، شرایط فورس ماژور به شرایطی گفته می‌شود که طی یک اتفاق، متعهد نتواند به قرارداد پایبند باشد و شخصی هم مسئول آن اتفاق نباشد. چه این اتفاق با حوزه فعالیت متعهد ارتباط داشته باشد (مانند آتش‌سوزی) و چه جزو عوامل بیرونی (مانند طوفان، زلزله و …) تلقی شود.
در صورتی که عدم انجام مسئولیت‌های ذکر شده در قرارداد تنها به دلیل فورس ماژور یا قوه قهریه باشد، فرد متعهد در قرارداد مسئولیتی نخواهد داشت. اما اگر مشخص شود که شخص می‌توانسته است جلوی وقوع حادثه را بگیرد و این کار را نکرده است، یا اصلا باعث این اتفاق شده است، مسئولیت کامل قرارداد به عهده او است. همچنین طرف دیگر قرارداد نیز از انجام مسئولیتی که به عهده او است مبرا می‌گردد.
بیشتر بخوانیم: ضرورت وجود وکیل قرارداد در تنظیم قرارداد چیست؟
شرایط فورس ماژور یا قوه قهریه در قرارداد چیست؟
همانطور که گفته شد، فورس ماژور جزو مهم‌ترین بندهای موجود در یک قرارداد می‌باشد.
این شرط طبق توافقات هر دو طرف و بر اساس حوزه تخصصی قرارداد بیان می‌شود و توجه به آن ضروری است. اما فورس ماژور شامل چه مواردی است؟ سه شرط اصلی برای موقعیت فورس ماژور وجود دارد که در ادامه بیان می‌شود:
1. وقوع حوادث غیر قابل اجتناب
قانون مدنی می‌گوید حادثه‌ای قوه قهریه یا فورس ماژور است که غیر قابل اجتناب باشد و نتوان به صورت اختیاری آن را دفع کرد.
همچنین اتفاق غیر قابل اجتناب باید مانع از انجام تعهدات ذکر شده در قرارداد باشد. طبق این قانون کسی متعهد به کار غیرممکن نمی‌باشد و قرارداد منحل می‌گردد. این مورد شامل تغییر اوضاع اقتصادی و بالا و پایین رفتن نرخ دلار و سکه نیست. هر چقدر هم اجرای تعهد، هزینه‌های مالی گزاف بر گردن افراد بیندازد، نمی‌توان آن را جزو شرایط فورس ماژور به حساب آورد.
البته در این زمینه می‌توان به نظریه‌هایی مانند “تغییر اوضاع و احوال”، “دشواری” و “فراستریشن” استناد کرد. به هر حال این موضوع که اجرای تعهد دشوار است، دلیلی بر تحقق شرط فورس ماژور نیست.
2. شرایط فورس ماژور یا قوه قهریه : وقوع حوادث غیر قابل پیش‌بینی
اگر حادثه‌ای که به وقوع می‌پیوندد، قابل پیش‌بینی باشد، طرف متعهد در قرارداد وظیفه دارد برای دوری از آن اقدام کند و در صورت امکان در قرارداد موردنظر حضور پیدا نکند. در واقع حادثه باید کاملا غیرقابل پیش‌بینی، نادر و ناگهانی باشد تا فورس ماژور محسوب شود.
3. وقوع حوادثه خارجی
یکی دیگر از شرایط مهم برای تحقق فورس ماژور، خارجی بودن حوادث و اتفاقات است. یعنی اتفاق از توان، اختیار و مسئولیت متعهد خارج باشد.
پس اینکه کارکنان به درستی از پس کار برنیامده‌اند، مواد اولیه مورد استفاده مرغوب نبوده است یا فرد ورشکسته شود، قوه قهریه محسوب نمی‌شود. حتی اگر این اتفاقات غیر قابل پیش‌بینی باشند. نکته‌ای که باید به آن توجه داشته باشید این است که اثبات قوه قهریه یا همان فورس ماژور به عهده متعهد می‌باشد. در واقع فرد متعهد باید وقوع اتفاق یا علت خارجی که به عهده او نیست را اثبات کند. طبق ماده 229 فانون مدنی در صورتی که متعهد چنین موردی را ثابت کند، محکم به تادیه خسارت نخواهد بود.
بیشتربدانیم: همه چیز درباره قرارداد مشارکت در ساخت
آثار حاصل از بروز شرایط فورس ماژور یا قوه قهریه
1- انحلال قرارداد و سقوط تعهد
این مورد مهم‌ترین اثر ناشی از بروز شرایط فورس ماژور است.
اگر بروز اتفاق غیرمنتظره باعث عدم اجرای قرارداد شود، قرارداد منحل می‌شود و تعهد از فرد موردنظر ساقط می‌گردد. بنابراین فورس ماژور یا قوه قهریه سبب معافیت متعهد از مسئولیت می‌شود و فرد متعهدله نمی‌تواند خسارت خود را درخواست کند. البته در مواردی که در ادامه آورده شده است، باعث سقوط تعهدات نمی‌شود:
- اگر متعهد در حین بستن قرارداد، خطرات ناشی از قوه قهریه را بپذیرد و در قرارداد بیان شود که فرد موردنظر مسئولیت کامل وقوع فورس ماژور را دارد.
- اگر عدم اجرای قرارداد جزئی باشد و تنها شامل برخی از تعهدات ذکر شده در قرارداد باشد. در این حالت برائت متعهد هم جزئی است و در قبال برخی از تعهدات که انجام آن‌ها امکان‌پذیر است تعهد دارد.
- اگر قوه قهریه یا فورس ماژور ناشی از قصور متعهد باشد.
- طبق قانون فرانسه، اگر قوه قهریه تنها یکی از دلایل عدم اجرای تعهد باشد و ناتوانی در انجام تعهد به علل دیگری مانند قصور متعهد هم ارتباط داشته باشد، شخص تنها از بخشی از مسئولیت خود مبرا می‌گردد.
مورد مهمی که باید به یاد داشته باشید این است که در قراردادهایی که هر دو طرف باید کاری انجام دهند و تعهد از یکی از طرفین ساقط شود، قرارداد منحل می‌شود و فرد دیگر هم تعهدی نخواهد داشت.
2- تعلیق قرارداد
یکی از آثار حاصل از شرایط فورس ماژور یا قوه قهریه تعلیق قرارداد است.
اگر اتفاقی که افتاده است، اجرای تعهدات را به صورت موقتی قطع کند، فورس ماژور سبب تعلیق قرارداد می‌شود. در واقع بعد از رفع مانع موردنظر، تعهدات ذکر شده در قرارداد باید به صورت قبل اجرا شود. البته این مورد در صورتی قابل قبول است که اجرای تعهدات ذکر شده در قرارداد فایده داشته باشد و هر دو طرف قرارداد با آن موافق باشند. تشخیص این موضوع با دادگاه می‌باشد و اگر تشخیص دهند ماهیت قرارداد از بین رفته است و طرفین نمی‌توانند آن را اجرا کنند، قرارداد منحل خواهد شد.
نکته:
فورس ماژور یا قوه قهریه جزو موارد بدیهی در قرارداد است. پس اگر در متن قرارداد نیاید ولی اتفاقی غیرمنتظره رخ دهد، طرفین قرارداد می‌توانند به آن استناد نمایند. اما بهتر است که این شرط در متن قرارداد آورده شود.
جمع‌بندی
در این مقاله شرایط فورس ماژور یا قوه قهریه و آثار آن را شناختید.
متن بند فورس ماژور در قرارداد به صورت بدیهی وجود دارد و باید به آن توجه شود. حتی اگر به آن اشاره‌ای هم نشود، استناد به آن الزامی است. یا این وجود پیشنهاد می‌کنیم از ذکر آن در قرارداد مطمئن شوید. البته باید به مصاديق آن هم توجه کنید تا دچار کج‌فهمی و اشتباه نشوید. در این صورت ممکن است تعهدات به عهده شما باشد و آن را اشتباها فورس ماژور در نظر گرفته باشید.
متشکریم که با ما همراه بودید. در صورتی که در این مورد سوالی دارید یا می‌خواهید تنظیم قراردادتان را به درستی و بدون مشکل انجام دهید، کار را به وکیل پایه یک دادگستری و کارشناسان مجرب ما در گروه وکلای سزا آنلاین بسپارید. در صورتی که از این مقاله راضی بودید، آن را در شبکه‌های اجتماعی به اشتراک بگذارید. منتظر پیشنهادات و تجربیاتتان در بخش نظرات هستیم.
2 دیدگاه