وقف به چه معناست؟
وقف به معنی حبس کردن و منحصر کردن چیزی به کسی است.
بر طبق قانون،” وقف به معنی حبس عین مال و منافع آن برای جلوگیری از هرنوع دخل و تصرف در آن و انتفاع همیشگی موقوف علیهم است”. هدف وقف، واگذاری مال در راه خدا برای مصرف در امور خیریه است.
انواع وقف
اموالی که با حفط اصل آن‌ها، امکان بهره‌برداری از منافع‌شان برای زمان طولانی وجود دارد قابل وقف هستند.
وقف دو نوع دارد:
- وقف عام: وقف عام با هدف استفاده در امورعام‌المنفعه انجام می‌شود. برای مثال ممکن است مالک یک ملک، ملک خود را برای امور خیریه و عام‌المنفعه مانند تاسیس مدرسه یا مسجد وقف کند.
- وقف خاص: زمانی‌که مالک مال خود را برای فرد یا افراد معینی وقف کند، وقف خاص انجام می‌شود. برای مثال مالک، ملکی را برای بهره‌برداری از منافع آن وقف فرزندان خود کند.
بیشتر بخوانیم: چگونه وکیل ملکی را انتخاب کنیم؟
ملک وقفی چیست؟
مالکیت ملک وقفی متعلق به سازمان امور اوقاف است.
املاک اوقافی مانند املاک شخصی دارای سند رسمی هستند و سازمان اوقاف آن‌ها را با اقساط ۹۹ ساله به افراد اجاره می‌دهد. مبلغ اجاره ملک وقفی توسط سازمان اوقاف صرف امور خیریه می‌شود.
املاک وقفی را نمی‌توان فروخت. اما با این حال در برخی موارد امکان فروش این املاک وجود دارد:
- در صورت ترس از خراب شدن ملک در آینده.
- ایجاد اختلاف میان موقوف علیهم به شکلی که احتمال خون و خون‌ریزی یا تخریب ملک وجود داشته باشد.
وقف ملک مشاع
بر اساس قانون در انواع دعاوی ملکی، هر کسی می‌تواند در ملک خود هر نوع دخل و تصرف مجازی را انجام دهد. در مورد ملک مشاع هم هر کدام از مالکین می‌تواند در سهم خود تصرف داشته باشد. اما تصرف مادی در چنین ملکی به اجازه سایر مالکین نیاز دارد. اگر کسی سهم خود از ملک مشاع را وقف کند، اداره اوقاف برای جداسازی این بخش وقف شده تلاش می‌کند و یا سهم سایر مالکین را می‌خرد. اما اگر مالکین راضی به فروش سهم خود نشوند، سهم وقف شده توسط اداره اوقاف به فرد دیگری فروخته می‌شود و مبلغ آن برای کار مورد نظر واقف هزینه می‌شود.
شرایط صحت وقف
وقف در صورتی‌که شرایط زیر را دارا باشد، صحیح است:
- مال وقفی باید مورد قبض و اقباض قرار بگیرد. به عبارت دیگر وقف زمانی صحیح است که مال موقوفه به تصرف وقف درآید و تسلیم موقوف علیهم شود. در نتیجه مال وقفی باید قابل تسلیم باشد. البته لازم به ذکر است که در مورد وقف عام نیازی به قبض نیست و مال موقوفه به محض وقف از تصرف واقف خارج می‌شود.
- هدف از وقف انجام امور خیر است. بنابراین ملک مورد وقف یا هر نوع مال وقفی دیگر، نباید برای امور حرام و یا برای فعالیت‌های ضاله مورد استفاده قرار بگیرد.
- مال وقفی باید قابلیت ماندگاری داشته و امکان بهره‌برداری از منافع آن وجود داشته باشد. بنابراین نمی‌توان میوه یا مواد خوراکی را وقف کرد. برای مثال کسی نمی‌تواند میوه درختی را وقف کند، بلکه می‌تواند خود درخت و یا تمام باغ را وقف کند.
- مالک برای وقف مال خود می‌تواند بر طبق قانون وقف‌نامه تنظیم کند و شرایط و موارد وقف را در آن ذکر کند.
- واقف باید مالک مال وقفی بوده و برای این کار اهلیت داشته باشد.
- بعد از وقف مال امکان رجوع از آن وجود ندارد. در حقیقت بعد از وقف مال از مالکیت واقف خارج می‌شود و دیگر او نمی‌تواند در آن دخل و تصرف داشته باشد و یا نقل و انتقالی انجام دهد.
- در وقف خاص شخصی که وقف برای او انجام می‌شود باید موجود باشد یا درآینده ایجاد شود. بنابراین وقف برای مجهول یا معدوم امکان‌پذیر نیست. برای مثال وقف بر فرزندی که در آینده ممکن است به دنیا بیاید صحیح نیست، اما وقف بر نوزادی که در شکم مادر است و به زودی متولد می‌شود صحیح و درست است.
بیشتر بدانیم: درباره انحصار وراثت و وکیل ارث چه می‌دانید؟
وکیل اوقات کیست و چه وظایفی دارد؟
موضوع وقف در اغلب موارد با پیچیدگی‌های فراوانی همراه است.
به همین دلیل اگر کسی قصد وقف مال خود را دارد بهتر است حتما با یک وکیل اوقاف باتجربه مشورت کند و بعد از دریافت مشاوره برای تنظیم وقف‌نامه به کمک وکیل اقدام کند. علاوه بر این کسانی که مالی برای آن‌ها وقف شده است نیز به کمک و مشاوره وکیل اوقاف نیاز دارند، چرا که ممکن است اختلافاتی میان موقوف علیهم ایجاد شود و یا برای پیگیری در سازمان اوقاف به حمایت وکیل اوقاف نیاز باشد.
بر اساس ماده ۷۵ قانون مدنی “واقف می‌تواند تولیت یعنی اداره کردن امور موقوفه را مادام الحیات یا در مدت معینی برای خود قرار دهد و نیز می‌تواند متولی دیگری معین کند که به طور مستقل یا مجتمع با خود واقف اداره کند. تولیت اموال موقوفه ممکن است به یک یا چند نفر دیگر غیر از خود واقف واگذار شود که هریک به طور مستقیم و منظم اداره کنند و همچنین واقف می‌تواند شرط کند که خود او یا متولی که معین شده نصب متولی کند یا در این موضوع هر ترتیبی را مقتضی بداند قرار دهد”.
در نتیجه همان‌طور که از متن قانون مشخص است، واقف می‌تواند برای مال وقفی خود به صورت جمعی یا انفرادی، متولی تعیین کند. در بعضی موارد ممکن است واقف انتخاب متولی را به کس دیگری واگذار کند. اگر متولی خلاف وقف‌نامه عمل کند یا با عمل خود در حال تخریب یا آسیب به موقوفه باشد و رسم امانت‌داری را به‌جا نیاورد و یا صرفا در اداره امور موقوفه ناتوان باشد، دادگاه او را به رعایت منافع و مصالح موقوفه و عمل به وظایفش ملزم می‌کند. با این‌حال اگر همچنان با الزام دادگاه امور موقوفه به درستی اداره نشود، متولی عزل می‌شود. حتی گاهی ممکن است واقف در وقف‌نامه شرایطی را برای عزل متولی و تعیین متولی جدید درنظر گرفته باشد.
